Gods gezicht

Dit is een fascinerend artikel van Allard Gunnink over de beroemde filosoof Allard Gunnink Ik heb het bewerkt en ingekort.

Een paar jaar geleden stuitte ik online op de VPRO-serie Van de schoonheid en de troost en klikte op de aflevering waarin de beroemde Britse filosoof Roger Scruton geïnterviewd werd. Belangrijke muisklikken: ze zijn zeldzaam. Maar dit was er één.Ik maakte kennis met een denker die ook mijn denken sterk zou gaan beïnvloeden. Ik zag Scruton in zijn natuurlijke habitat, het Britse platteland. Te paard, jagend op vossen. In zijn studeerkamer, achter zijn vleugel, in een – niet erg geslaagde – poging om een klassiek stuk tot een goed einde te brengen.Maar ik zag hem vooral op zijn luie stoel, ietwat onderuitgezakt, sigaar in de hand: een enfant terrible onder de hedendaagse filosofen, sprekend over vervreemding, ontworteling, over mensen die nomaden geworden zijn. En over God, het kruis, de betekenis van Christus’ lijden.Scruton schopt tegen heilige huisjes. ‘Heilig’ is in dit kader trouwens een ongelukkig gekozen woord. De filosoof keert zich juist tegen de ‘ontheiliging’: de ontheiliging van de kunst, van architectuur, van schoonheid; de ontheiliging van het menselijk lichaam en van de mens zelf.Roger Scruton weet mij zicht te bieden op het heilige in een wereld die de ontheiliging heeft omhelsd. Daar ben ik hem erkentelijk voor

.The face of God( Gods gezicht+)

Afgelopen jaar verscheen een aantal opmerkelijke lezingen van Scruton in boekvorm, onder de naam The face of God (uitg. Continuum International Publishing Group, Londen 2012. 178 blz. € 19,99).Het is een gepassioneerd betoog, waarin de filosoof gaten schiet in een wereldbeeld dat dichtgetimmerd is door de wetenschap. Niet dat hij de wetenschap wantrouwt, integendeel.aangegrepen wordt om de mens te reduceren tot een ‘overlevingsmachine’, een wezen dat zonder enige bestaansgrond rondzwalkt op deze planeet en slechts in dienst van zijn genen handelt.oorzaak en gevolgDe wetenschap, betoogt Scruton, geeft antwoord op een ‘waarom’ dat van een geheel eigen aard is. Wie de wetenschapper bevraagt, krijgt antwoord in de vorm van een uitleg, een verklaring die ingebed is in de keten van oorzaak en gevolg. Maar de zoekende mens wil een antwoord in de vorm van een reden. De mens wil weten wat het allemaal betekent: het menselijk bestaan, zijn eigen leven.Mensen zijn bewuste en zélfbewuste wezens. Ik ben me bewust van mezelf, op een wijze die dieren vreemd is. En ik zie de ander als een wezen dat ook een ‘ik’ is (een filosoof als Scruton spreekt over ‘subjectiviteit’). Plaats de mens (het subject) volledig in de wereld van de dingen (de objecten) en je raakt hem kwijt, meent Scruton.Ook God verdwijnt uit ons blikveld zodra we Hem beschouwen als een object, zodra onze vragen aangaande Hem zich beperken tot de roep om uitleg. De wetenschap kan God niet verklaren of uitleggen, omdat Hij niet onderworpen kan worden aan empirisch onderzoek.

JAHWEH

Want Hij is er niet, stelt Scruton, als object. Scruton wijst erop dat God zich in het Oude Testament bekend maakt als JAHWEH, ‘Ik ben die ik ben’ of ‘Ik ben’. Als het verhaal over de brandende braamstruik iets duidelijk maakt over de aard van God, dan is het wel dat Hij aan zichzelf refereert in de eerste persoon. Door zichzelf aan te duiden als ‘ik’, zegt God tegen de mens: Ik ben een persoon zoals jullie, mijn perspectief is dat van een subject.Waar kunnen wij God vinden?Scruton tracht een antwoord op die vraag te formuleren via een analyse van het gezicht. Als ik een vriend aankijk, zie ik niet een aantal gelaatstrekken en ogen, neus en mond die op een bepaalde manier gerangschikt zijn. Ik zie mijn vriend; in zijn gezicht zie ik hém.Ik zie mijn vriend en spreek hem aan als ‘jij’, in de wetenschap dat hij een ‘ik’ is, net als ikzelf. Wie de ander zijn of haar gezicht toewendt – om te kijken, te spreken, te kussen – doet dat bewust. Het is een vrijwillige keuze voor een specifiek persoon: ik geef mezelf aan jou.

Relarties tussen personen

Relaties tussen mensen komen tot stand doordat zij zich aan elkaar geven, als een geschenk.kanker‘Elke dag is nu een geschenk’, hoor ik een vrouw – genezen van kanker – op tv zeggen. Met dank aan de triomfen van de wetenschap hebben artsen haar met succes kunnen opereren, en heeft zij goede medicijnen gekregen. De wetenschap heeft recht op die credits. Geef de wetenschap wat ‘des wetenschaps’ is.Tegelijkertijd kan de wetenschap niets met het idee van de genezen vrouw dat haar leven een geschenk is. Artsen kunnen foto’s tonen waarop te zien is hoe de tumor gedurende de behandeling geslonken is; dat het leven een geschenk is, wordt door de röntgenstralen niet zichtbaar gemaakt. Toch ervaart de genezen vrouw haar ‘extra tijd’ wel degelijk als een gift. Het is een houding die veel gelovigen niet vreemd is: het leven als geschenk. Als ik het leven beschouw als een geschenk, zie ik in de wereld tekenen van dat andere ik-perspectief: het perspectief van degene ‘die deze dingen aan mij heeft gegeven’. Voor Roger Scruton vormt dit perspectief ‘Gods werkelijke aanwezigheid’ in de wereld.glimlach van GodGod mag dan een ‘ik’ zijn zoals wij, we kunnen hem niet aankijken.

Cetrale notie: leven als geschenk

Scruton wijst op de centrale notie van het christendom: Gods incarnatie, zijn vleeswording in Christus. Opnieuw komen we uit bij het idee van het leven als geschenk, de gave die in religieuze termen als ‘offer’ omschreven wordt. Door zijn leven beschikbaar te stellen als offer, aldus Scruton, heeft Christus ons de weg gewezen naar redding: onze redding ligt in het feit dat het in het leven draait om opoffering, om liefde die het mogelijk maakt jezelf te geven, te offeren ten bate van de ander.

Incarnatie

In zijn menswording toont God zijn liefde op een manier die voor ons te begrijpen is: Christus leed als mens, bracht het ultieme offer door zijn leven te geven voor anderen.Scruton schetst hiermee een beeld dat het hart van het christendom raakt: ‘Mijn gebod is dat jullie elkaar liefhebben zoals ik jullie heb liefgehad. Er is geen grotere liefde dan je leven te geven voor je vrienden’ (Johannes 15:12-13).Waar zien wij Gods aanwezigheid, waar toont God zijn gezicht? Overal, zegt Scruton.

Liefde en offer

Overal waar mensen zich opofferen, afstand doen van het meest waardevolle, zelfs van hun eigen leven, omwille van hun naaste.Daar komt de mens als ‘ik’ volledig naar voren.Daar ontwaren we in menselijke gelaatstrekken de liefdevolle glimlach van God. Door jezelf te geven, op te offeren, maak je van je eigen leven een gave voor de ander.Als christen kun je daarbij zeggen: als Jezus iets heeft laten zien, en iets mogelijk gemaakt heeft, is het dat.Die zelfopoffering. Daarmee laat je zien wat het leven is: een geschenk.De genezen vrouw had gelijk.