Smyrna /Nederl. kerkje

Smyrna / Nederlands. Kerkje van onze handelspost in de 17e eeuw in de Levant

Smyrna was niet alleen de geboorteplaats van Homerus, maar ook Irenaeus is hier geboren en Polycarus was er bisschop

“Weet u waar het Protestantse kerkje in Izmir staat?” vroeg men mij eens. Tussen haakjes:De Turken hebben de Griekse en Bijbelse naam  Smyrna (Openb.2:8)vervangen door de Turkse naam Izmir. Misschien hebt u ook al eens gezocht. Het kerkje staat aan straat 1374, vlak bij het 31 verdiepingen tellende Hiltonhotel. Het is heel moeilijk te vinden, maar met behulp van de foto zal het u wel lukken. Achter het hek lezen we “Nederlandse Protestantse Kerk en er onder de Turkse aanduiding Felemenk Protstan Kilisesi .Het hek is tegenwoordig op slot en slechts een begin van een  begraafplaats is zichtbaar. Indertijd konden we de begraafplaats nog wel bezoeken.

Handelspost

In het begin van de zeventiende eeuw was er in Smyrna een Hollandse handelskolonie gevestigd.  Daar verbleven  honderden  mannen, vrouwen en kinderen. Bij deze handelspost was ook een kerkje gebouwd. U ziet het originele kerkje nog op bovenstaande foto! Het is fraai gerestaureerd en het beheer is in handen van de Grieks-orthodoxe kerk.  Rondom de kerk bevinden zich tal van zerken met grafschriften die ons herinneren aan Nederlanders die hier gewoond hebben. In 1928 heeft Dr. J. W.  Samberg te Delden een proefschrift geschreven over deze gemeente en haar voorgangers met als titel  De geschiedenis eener handelskerk. Hij vertelt daarin dat veel predikanten heimwee hadden naar Holland, slecht betaald werden en meestal ongetrouwd waren.

Slavenkasse

De christelijke gemeente heeft zeer veel gedaan om Hollandse zeelui die door kaperij in slavernij waren geraakt, weer vrij te kopen. Om het geld dat hiervoor nodig was in te zamelen werd er na de zondagse kerkdiensten een inzameling gehouden door de diakenen.  Hiervoor was een speciale slavenkasse in het leven geroepen. Daaruit werd het losgeld voor de slaven betaald. Ook werden zieke schepelingen opgevangen en verzorgd in het Hollandse hospitaal. Het leven was voor de Hollanders heel moeilijk. Aardbevingen, besmettelijke ziekten zoals pest  en cholera, hongersnoden en aardbevingen maakten het leven voor onze volksgenoten erg riskant. Slechts een enkeling van de dienstdoende predikanten was getrouwd.

Vroeger Griekse kerken

De Grieken bezaten in het begin van de twintigste eeuw de grootste kathedraal te Smyrna. Smyrna was een christelijke stad m et talrijke christelijke scholen. Maar toen de Turken in 1922 onder leiding  van Atatürk Smyrna op de Grieken veroverden, ging het Griekse deel van de stad volledig in vlammen op. Inclusief kerk. De Grieken wilden een nieuwe kerk bouwen, maar de Turken hielden dat tegen. Uiteindelijk kregen ze het Nederlandse kerkje toegewezen. De sleutel van het kerkje is in handen van het Griekse consulaat. In het kerkje kunnen honderd mensen een plaats krijgen. Het kerkje is omgebouwd in Grieks-orthodoxe stijl. De houten banken zijn mogelijk nog uit de tijd der Nederlanders. Oosters-orthodoxe iconen sieren de muren. De grafstenen om de kerk heen zijn bijna allemaal uit de negentiende eeuw. Op een deel van de zerken staan Nederlandse namen  zoals Jacob van Lennep en Isaac Keun, overleden resp. in 1755 en 1853. Maar er liggen ook Duitsers, Zwitsers en Fransen begraven. Vanaf het begin van de zeventiende eeuw is er een kleine gemeenschap van Nederlandse handelaren geweest. Ze hielden hun eigen kerkdiensten eerst in het huis van de consul, later in een eigen kapel. Diensten werden zowel in het Nederlands als in het Frans gehouden. In de vuurzee van 1922 bleef het kerkje overeind staan.

Slavenkasse ook in Zierikzee

Zierikzeese koopvaardijschepen hadden bij hun tochten naar het Middellandse zeegebied, net zoals veel andere Nederlandse koopvaarders, veel last van Barbarijse zeerovers, die opereerden vanuit onder meer Algiers. Zij kaapten schepen en namen de opvarenden gevangen. De zeelui werden beschouwd als slaven en konden hun vrijheid alleen terugkrijgen na het betalen van forse losgelden. In 1731 werd opnieuw een Zierikzees schip gekaapt. Het was "de Palmboom", die in oktober van dat jaar was vertrokken uit Lissabon op weg naar Hamburg. Het schip was ongeveer 26 mijl van de kust verwijderd, toen plotseling een kaper opdook. Het schip werd genomen en opgebracht naar Salee (Marokko). Een inzamelingsactie voor het losgeld werd gestart. De stadsraad van Zierikzee was bereid borg te staan voor het totale bedrag. Alleen al voor stuurman Flodder ging het om een bedrag van bijna 5400 gulden. Van de christelijke gemeente in Smyrna is weinig meer over nadat honderdduizenden Grieken Turkije moesten verlaten.

Irenaeüs

Dat is dat toch tragisch, vooral als je bedenkt dat Irenaeüs  van Lyon hier geboren is. Deze bekende bisschop,die veel onder de Kelten gewerkt heeft, was een leerling van Polycarpus en hij was op zijn beurt  hoogst waarschijnlijk weer een leerling van de apostel Johannes!