Syr. Orthod, Kerk (2)

Syrisch-Orthodoxe Kerk (2) 

Geschiedenis

De huidige Syrisch Orthodoxe kerk heeft ook niets te maken met Assyrië, hoewel die kerk in Turkije vandaag de Assyrisch orthodoxe kerk genoemd wordt. Dat is dus een foute benaming.

Aramese kerkdienst in Nederland

Het is een Aramese kerk. En om het nog ingewikkelder te maken:

De Syrisch-Orthodoxe Kerk is ook niet een kerk in Syrië. Het lijkt me daarom zinvol om naast de items Syrië, Aram en Aramees nog een apart bestand op te nemen over de Syrisch-Orthodoxe kerk, die net als de Armeense kerk veel beproevingen heeft moeten doorstaan en nog steeds veel tegenwerking ondervindt.

Omgeving van Tur Abdin in Mesopotamie

Daarom wil ik graag aan die kerkelijke gemeenschap enige extra aandacht besteden. En ook omdat in die kerk  nog steeds de taal gesproken wordt die Jezus sprak. Ik doe dit met een bijdrage van iemand die goed op de hoogte is van deze kerk en haar ontstaansgeschiedenis:

 -Bijdrage Evert Dorhout Mees-

Prof.dr E. Dorhout Mees,oud-hoogleraar medische faculteit van de universiteit te Izmir in Turkije. Gisteren stuurde hij mij dit artikel per e-mail. Hij heeft veel contacten met de Syrisch-Orthodoxe kerk in dat land. Het is een uitstekend artikel en graag neem ik deze bijdrage  op als aanvulling  op wat ik onder andere schreef over de Arameeërs. Indertijd had ik enkele van die kerken in het oosten van ons land bezocht.  De indeling van dit artikel heb ik zelf aangebracht  voor de duidelijkheid.

 Theologisch geschil 

In de 5de eeuw woedde er een verbitterde strijd tussen de twee centra van Christelijke theologie,. Antiochië en Alexandrië. 

Antiochie en Alexandrie lagen beide aan de Middellandse Zee 

Antiochie lag aan de Orontes. Op een eiland midden in deze brede rivier lag vroeger ook het paleis van Quirinus de landvoogd van de Romeinse provincie Syriel in de tijd van Jezus (Luc. 2) De b rede rivier is nu gekanaliseerd en deze foto nam ik vanaf de plek waar vroeger het eiland lag, maar die nu een busstation is geworden.

 De beide centra van het christelijk geloof werden respectievelijk geleid door de bisschoppen Nestorius en Cyrillus. Het geschil betrof de natuur (in het Grieks physis) van Christus. De eerste verkondigde dat Hij slechts één, en wel Goddelijke natuur bezat, die vervolgens vlees geworden was. Daaruit volgde dat Maria de titel: 'Moeder van God' (Theotokos) toekwam. Cyrillus daarentegen meende dat Christus twee naturen, een goddelijke en een menselijke bezat. Op het eerste concilie van Ephese wist Cyrillus de leer van Nestorius te laten veroordelen door een bekende vergadertruc toe te passen: hij opende de zitting voordat zijn tegenstanders de stad hadden bereikt, en excommuniceerde vervolgens  Nestorius. Die gaf hem daarna natuurlijk van hetzelfde laken een pak.     Op een volgend concilie werd weliswaar een compromis formule aanvaard, maar het zaad van de tweedracht liet zich niet meer uitroeien.  De leer van Nestorius  verspreidde zich snel. 

 Concilie van Chalcedon  

De keizer koos echter voor Cyrillus, en op het concilie van Chalcedon werd de leer van Nestorius opnieuw veroordeeld, zodat de Nestorianen of monofysieten (ook wel naar een latere leider Jacobieten genoemd) aan vervolging blootstonden.     N.B. Tot de monofysieten behoren ook de Armeense en de Koptische kerken.     Hun bolwerk werd het gebied waar het Turkse bergland overgaat in de Mesopotamische laagvlakte, dat reeds in de 2de en 3de eeuw was gekerstend.  

Tur Abdin  

Dit kleine gebied wordt  'Tur Abdin', Berg van de Godsknechten,  genoemd, en bevat een zo groot aantal kloosters en kerken, dat het als het 'Athos van de monofysieten'  werd beschouwd.    

 In de 12de eeuw waren er miljoenen van deze Nestorianen, tot in India en Syrië.

 Na de komst van de Islam en vooral de vreselijke vervolgingen van Timur Lenk werd hun aantal sterk gereduceerd, maar zij wisten zich in de Tur Abdin te handhaven.  

Suriyani    

Hoewel deze Syrisch Orthodoxen (in Turkije Suriyani genoemd, in het Westen ten onrechte als 'Assyrisch' aangeduid) in het Osmaanse rijk een beschermde minderheid vormden, stonden zij op gezette tijden toch aan vervolging bloot. De grootste ramp kwam tijdens de eerste wereldoorlog, toen tijdens de Armeense massamoord en passant ook bijna de helft van de Suriyani werd uitgeroeid.: 'Collateral damage' heet dat tegenwoordig.   

Toch waren er na de 2de wereldoorlog nog vele tienduizenden aanwezig, en klonken in tal van steden en dorpjes op Zondag de kerkklokken.   

 De huidige Syrisch-Orthodoxe gemeenschap zou nog enkele miljoenen leden tellen, vooral in Syrië, de Libanon, India, USA. In Europese landen, vooral Zweden telt de kerk nog 60.000 zielen. Zij spreken, niet alleen in de eredienst maar ook thuis het

Aramees.  

Het Aramees is, in verschillende dialecten, een aan het Hebreeuws verwante taal, die wellicht door Jezus werd gesproken. Zij wordt met eigen letters geschreven, en klinkt voor onze oren anders dan Hebreeuws.

 Etnische zuivering    

Tijdens de etnische zuivering van deTurks sprekende Cyprioten door de Grieken op Cyprus (1964 -'74)  hadden zij opnieuw te lijden van volkswoede, en bij de Koerdische guerrilla in 1984 -'98  zaten zij tussen 2 vuren.  Dit alles leidde tot massale emigratie, o.a. naar Nederland*, zodat er nu nog maar 100 families over zijn. 

Niettemin trachten die met grote trouw hun kerken te bewaren en worden er (desnoods eens per maand) diensten gehouden.

Zij worden de laatste tijd financieel gesteund door geloofgenoten in de diaspora, maar van een echte terugkeer lijkt nog geen sprake.

Wij bezochten kerken in de 'Koerdische' steden Adiyaman (een familie) Diyarbakýr (en paar families), het voormalig geheel Suriyani dorpje Deregecit (2 families, 2 kerken waarvan een protestant).   Het stadje Midiyat was grotendeels Christelijk, er zijn hier tal van kerken en er wonen nog heel wat families. Zeer fraai is de kloosterkerk van Hah, waar nog 15 van de 100 families over zijn. Verder zijn er tientallen verlaten kloosters en kerken in dit gebied. 

Twee kloosters   

 Nog twee grote kloosters zijn volop in gebruik. Het grootste is het in 395 gestichte Mar Gabriel klooster. Hier zetelt de bisschop er is een fraaie bibliotheek en een theologisch school. Kalief Omar verleende het in 640 belangrijke privileges. Wij hebben dit niet bezocht, maar wel het andere beroemde klooster Deyrulzafaran. bij Mardin, waar wij de nacht doorbrachten en 2 diensten bijwoonden.     Dit klooster is, zoals vaak gebeurde, gebouwd op en plek, waar zich een oud heidens heiligdom bevond. Er onder bevindt zich nog een soort crypt, die 4000 jaar oud zou zijn, met een altaar waar offers werden gebracht. Het bijzondere was er van was een horizontaal plafond van grote stenen dat zo vernuftig was geconstrueerd dat het niet instort. 

Aramese gebeden     

Een Kerkdienst

 De avonddienst bestond uit gezongen Aramese gebeden.  In beide zijbeuken was een tafel met een groot gebedenboek, waaromheen een aantal mannen (leerlingen), die afwisselend gebeden zongen. In een ervan was ook de metropoliet, die veel solozang ten beste gaf.

Zo nu en dan trad er een naar voren, kuste de Bijbel die voor het altaar was opgesteld of voerde een of andere rite uit.

Op gezette tijden werden een aantal kruisen geslagen. Aan het einde liep het hele gezelschap naar een klein kapel ernaast, waar in de muren graven waren van bijzonder heilige metropolieten.

 Die werden een voor een gekust.  Het geheel duurde ruim een uur. Hierna zette men zich aan lange tafels aan de maaltijd, die vrij ongezellig verliep zonder enige formaliteit, men begon en eindigde niet tegelijk.

De metropoliet zat alleen aan een aparte tafel. Het eten was uiterst sober (bulgur met gourchettes) want het was vasten (Pasen wordt in deze kerk een maand later gevierd dan elders).  

De metropoliet sprak vloeiend Engels maar geen Turks, omdat hij sinds kort uit Zweden was gekomen om deze taak op zich te nemen.  

De Zondagochtenddienst duurde ruim 2 1/2 uur, en bestond ook uit gebeden, maar nu hadden de studenten fraaie gewaden aan en was er meer actie: Kaarsen aansteken, wierookvat zwaaien, het gordijn voor het altaar (heet in de Griekse kerk 'iconostase') ging open en dicht, soms verdwenen de deelnemers er achter. Een van de gemeenteleden kwam naar voren en las een stuk uit de Bijbel.

Tenslotte hield de bisschop (die nu ook aanwezig was) een preek van 10 minuten. Alles in het Aramees. De vrouwen zaten (met ons) in een hoekje, maar vrijwel alle manlijke aanwezigen namen op een of andere wijze deel. Een oud mannetje, zo krom dat zijn neus letterlijk op zijn knieën hing, stond in een hoek te mompelen en driftig kruisjes te slaan. Hij was wat simpel en verstond  alleen Arabisch.                                                                     

Evert Dorhout Mees  April 2005 

 *Toevoeging: In Glanerbrug bij Enschede hebben de Syrisch orthodoxen een klooster betrokken. In deze streek wonen de meesten, maar het klooster (waar ook de pariarch zetelt) is een centrum voor gelovigen uit de verre omtrek (ook Duitsland) waar men ook graag begraven wil worden. Zij willen niet terug naar Turkije. Daar zijn zij inderdaad (zie boven) zo niet ‘vervolgd’, dan wel zeer slecht behandeld. Of dat nog zo is, weet ik niet. Ter plaatse kreeg ik niet die indruk.                                              _________________________