Santiago de Compostella

(zie ook Relieken / Relikwieën)

"Is Santiago de Compostella ook niet een Bijbelse plaats?" vroeg een bezoekster. “Er ligt daar toch een apostel begraven?”

Nu vermoed ik dat bijna niemand weet welke Jakobus uit de Bijbel volgens de legende in Santiago de Compostella ligt begraven. Is het Jakobus de broer van Jezus van wie wij een brief  bezitten in het Nieuwe Testament of is het Jakobus de broer van Johannes ? En om het nog ingewikkelder te maken:of is het misschien Jacobus  de zoon van Alfeüs?  

Het is natuurlijk de apostel de martelaar, een van de zonen van Zebedeüs. Hij behoorde tot de eerst geroepen apostelen. Hij is onthoofd door Herodes Antipas (Hand. 12:2). Volgens de legende zou het dode lichaam door  twee discipelen in een boot gelegd zijn en naar de Gallische kust gebracht  waar hij begraven zou zijn. Die plek is een bekende bedevaartsplaats geworden: Santiago de Compostella.

Herodes

Die bedevaart hebben we dus aan Herodes te danken. In Hand.12 wordt ook de arrestatie van Petrus vermeld. We lezen ook van zijn wonderlijke bevrijding uit de gevangenis. We blijven natuurlijk met de vraag zitten waarom de ene apostel bevrijd werd en de andere niet! En dat in hetzelfde hoofdstuk!

Van de andere Jakobus, de broer van Jezus, bezitten we een brief in het Nieuwe Testament. Sommige archeologen beweren dat er van deze Jakobus een knekelkist is gevonden. Dat is nog de vraag. In ieder geval is zeker, dat de apostel Jakobus, die onthoofd is  door Herodes, onvoorstelbaar veel aandacht heeft gekregen na zijn dood. Hondertduizenden pelgrims hebben de Sint Jakobuskathedraal bezocht die gebouwd werd op de plek waar hij begraven zou zijn.

Niet Jakobus, maar metafoor?

Bij die pelgrimstocht naar Santiago gaat het niet meer om de apostel zelf of om de boodschap der apostelen, maar die tocht is volgens kenners een metafoor van het leven. Die pelgrimstocht  zou een zoektocht  zonder zekerheden zijn. Niet de bestemming, maar de weg er heen zou het belangrijkste zijn. Het zou uiteindelijk gaan om het overschrijden van grenzen. En om het heil en heel-zijn van de mens. Ik wil hier niet over oordelen. Bedevaartgangers en pelgrims  hebben veel aan deze tocht gehad.

Wijd vereerd

Zeker is dat Jakobus de apostel na zijn dood heel veel aandacht heeft gekregen. Ik denk alleen al aan de zogenoemde Jakobalia.

 Wat zijn dat? Een speciale roomskatholieke ‘Werkgroep voor Cultuur en geschiedenis’  beschouwt alles wat in het heden of verleden in relatie staat tot de heilige Jakobus als ‘Jacobalia’: St Jacobuskerken, St Jacobus straten,  enz. enz. De lijsten  - zelfs per provincie gerangschikt -  zijn indrukwekkend. In elke provincie heeft de werkgroep duizenden van die herinneringen aan de martelaar-apostel  verzameld. Duizenden namen worden genoemd die allemaal te maken hebben met Jakobus de apostel die door Herodes onthoofd werd. De bedevaart naar Santiago de Compostella is wereldwijd bekend. In Renesse kwamen we zelfs een groot bord tegen dat ons de weg wees naar deze plaats met het aantal kilometers.

Een van de drie intimi

Toch zijn er zonder twijfel veel gelovigen, die niet weten dat deze Jakobus tot de drie intiemste discipelen van Jezus behoorden. Zij alléén waren bijvoorbeeld getuigen van de gedaantewisseling van de Heer op de berg der verheerlijking (Matt. 17:1). Ook Jakobus heeft toen de glans en glorie van de Heer gezien. Ja méér nog; ook hij heeft Gods stem gehoord!:Deze is mijn Zoon, mijn Geliefde in wien ik mijn welbehagen heb. Hoort Hem.”We hebben met z’n drieën dit met grote ontroering gezien en gehoord” schrijft Petrus. (II Petrus 1:18!!.)Deze drie apostelen (Johannes,Petrus en Jakobus)waren de intiemste vrienden van Jezus. De dood van Jakobus zal Petrus en Johannes daarom ook vreselijk hebben aangegrepen. Maar dat hij in Spanje is begraven lijkt me zeer onwaarschijnlijk. Daarom is het genoemde bedevaartsoord  in strikte zin ook geen Bijbelse plaats, Het leek me wel zinvol zijn naam hier eens te noemen. Zijn getuigenis is belangrijker dan welke relikwie van hem dan ook.

Relikwieëncultus

Rond de martelaarsgraven met hun relikwieën ontstond langzamerhand een cultus. Van heinde en ver trokken gelovigen naar zo'n graf. Er kwamen allerlei routes naar de martelaarsgraven. Pelgrimswegen werden ze genoemd en in pelgrimsboeken beschreven. In Frankrijk waren er zelfs vier traditionele routes, waarlangs hondertduizenden pelgrims uit heel Europa naar de kathedraal van Santiago de Compostella reisden. Zieken namen in de Middeleeuwen allerlei voorwerpen mee, die het zieke lichaamsdeel of de persoon zelf moesten afbeelden. Die voorwerpen waren fascinerend, omdat ze de heilige duidelijk moesten maken om welke lichaamsdelen of om welke persoon het ging die de hulp van de heilige had ingeroepen. Die voorwerpen werden rondom of bij het graf gelegd. Het waren smeekvotieven. Men smeekte als het ware via die voorwerpen de heilige om genezing. Men kende aan deze smeekvotieven magische kracht toe. Ik vind het frappant dat in het oude Egypte ook allerlei voorwerpen een magische kracht werd toegekend. Tegenwoordig kent men in de Rooms-katholieke kerk ook wel votieven, maar dat zijn dankvotieven en die hebben geen magische kracht. Men toont bv. een voorwerp in de vorm van een genezen nier of arm.