Ster van Betlehem

Dit artikel is geschreven door Rene Fransen, die in het Nederlands Dagblad telkens interessante artikelen schrijft over de wetenschap. Het lukte me niet om zelf over de ster van Betlehem te schrijven omdat ik daar geen verstand van heb en omdat ik zelf door mijn slechtziendheid erg gehandicapt ben.. Toch is die ster een bijbelse plaats en ik vind dat ikdaarvan iets moet doorgeven aan jongeren die daar belangstelling voor hebben

Reinier van den Berg

Identificatie

Is het mogelijk de ster van Bethlehem te identificeren? Sterrenkundigen hebben verschillende suggesties gedaan. Maar was er wel een ster die we kunnen terugvinden?Zo’n tachtig deskundigen vanuit de hele wereld kwamen donderdag en vrijdag samen in het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen, om zich te buigen over de ster van Bethlehem. Het was een unieke bijeenkomst door de diversiteit van de sprekers: sterrenkundigen, historici, specialisten in Mesopotamische astrologie, taalkundigen en Bijbelwetenschappers van divers pluimage.Juist de interdisciplinaire aanpak moet het thema verder helpen, stelt Nieuw Testamenticus Geurt Henk van Kooten van de RUG bij de opening. Hij zette het symposium op, samen met zijn collega-hoogleraar sterrenkunde Peter Barthel.

Hypothese

Centraal staat een hypothese van de Amerikaanse sterrenkundige en historicus Michael Molnar. Hij publiceerde in 1999 een boek waarin hij betoogde dat de ster in feite niet zo heel spectaculair was.

Jupiter Saturnus

Het ging om een samenstand van de planeten Jupiter en Saturnus die regelmatig voorkomt.

Maar in het jaar 7 v.Chr. vond deze plaats in het sterrenbeeld Ram, en dat sterrenbeeld staat voor Judea. Samen zou dit een teken zijn dat er een koning in Judea is geboren, genoeg om de wijzen op pad te sturen.voor zonsopgang‘Het is een aantrekkelijke hypothese’, zegt Barthel tijdens een inleiding.

Herodes

‘Het verklaart waarom Herodes van niets wist. Die zag het bijzondere van de samenstand niet. En het verklaart waarom de wijzen ‘in het oosten’ een ster zagen, om vervolgens naar het westen te reizen.’ De Griekse term ‘in het oosten’ is volgens Molnar een astrologische term, die betekent dat de ster net voor zonsopgang zichtbaar is.Er zijn wel andere voorstellen gedaan, zoals een supernova die in China is waargenomen en mogelijk een passerende komeet. Geen van die opties is echt overtuigend, vinden de aanwezige astronomen.

Wie waren de wijzen?

Om wat voor wijzen ging het eigenlijk? In Mesopotamië had je de ‘Magi’, die onder meer als taak hadden een koning aan te wijzen wanneer er verschillende pretendenten waren. Dat waren geen echte sterrenkijkers, maar ze speelden wel een belangrijke rol bij het installeren van een nieuwe koning.VespasianusTwee deskundigen laten aan de hand van kleitabletten met spijkerschrift zien hoe de sterrenwichelaars in Mesopotamië te werk gingen. Tal van astronomische gebeurtenissen, zoals een maansverduistering of een samenstand van planeten, kregen betekenis al naar gelang het moment waarop zij plaatsvonden. ‘Maar al die voortekenen hebben betrekking op plaatsen in Centraal-Mesopotamië. Er is nog geen enkele astrologische tekst gevonden die ervoor kan hebben gezorgd dat wijzen uit deze streek op hun kameel sprongen om naar Judea te gaan’, aldus John Steele, die geografisch verwijzingen op astrologische kleitabletten bestudeerde.

Wereldleider ujit Juda

Toch waren er in Romeinse geschriften wel verwachtingen van een ‘wereldleider uit Judea’, vertelt nieuwtestamenticus Jan Willem van Henten. Er werd gedacht dat dit op Vespasianus sloeg, die Jeruzalem innam en keizer werd. En aan Nero was ook voorzegd dat hij vanuit Jeruzalem macht zou krijgen omdat hij de Ram in zijn horoscoop had staan. Dit suggereert dat Matteüs in de ster misschien toch een astrologisch teken zag.Doorslaggevende bewijzen daarvoor kwamen er in deze twee dagen niet. Maar Barthel en Van Kooten zijn tevreden. ‘

Matteus

Het verhaal van Matteüs over de geboorte is te goed om niet waar te zijn’, vindt Barthel. ‘Ik zie nog steeds een sluitend verhaal, door een bijzondere samenstand gaan wijzen op pad, gaan rondvragen en komen via Jeruzalem in Bethlehem.’Van Kooten ziet vooral hoezeer Matteüs in gesprek was met de Romeinse wereld. ‘Hij heeft niet zomaar een verhaal bedacht, zoals weleens door Nico ter Linden is beweerd.’En de ster? Die heeft een belangrijke rol gespeeld en kan prima op een echte waarneming gebaseerd zijn. Van Kooten: ‘Deze conferentie heeft de historische realiteit van de ster weer op de kaart gezet.