Spinoza en spinozisten

Pim Fortuyn 

Pim Fortuyn zei van zichzelf dat hij een spinozist was.

Een spinozist is een aanhanger van de filosofie van Spinoza (geb. 1632), een wijsgeer met voorname Portugees-Joodse Ouders te Amsterdam.

In 1656 werd door de Joodse gemeente de grote Ban over hem uitgesproken.

Deze wordt uiterst zelden gebruikt.

Dat vind ik heel bijzonder.

Het Jodendom is door de eeuwen heen uiterst tolerant geweest ten opzichte van leergeschillen ja zelfs van de levenspraktijk, die in het Jodendom altijd veel belangrijker dan de dogmatische leerstellingen werd geacht.

Wat voor vreselijks heeft Spinoza toch gedaan?

Aanspreekbaarheid van God

Er is maar één antwoord: Spinoza heeft de aanspreekbaarheid Gods ontkend en bestreden.

Daarmee heeft hij de Heilige Naam Gods gelasterd, want de Naam kan genoemd en aangeroepen worden.

Vervolgens noemde Spinoza het gebed bijgelovige verbeelding, een zinloze zaak.

Huis des gebeds

Het geloof van Israël is echter bij uitstek een gebedsgodsdienst.

De synagoge is het “huis des gebeds” en ook de tempel was ‘huis des gebeds”.

Spinoza sluit het gesprek van God en mens uit en hierin trof hij het Jodendom in het hart. Hij erkent niet de persoonlijke dialogische relatie tussen God en mens.

Gebed is geen meditatie

Het Israëlitisch gebed moet onderscheiden worden van de meditatie.

De Jood, die bidt, richt zich niet naar binnen, maar juist naar buiten.

Dat komt al dadelijk uit in de gebedshouding met de armen, die uitgebreid zijn naar de hemel.

Waarom heeft Spinoza het geloof in de aanspreekbare God opgeheven? Antwoord is: het wachten op de verlossing duurde hem te lang.

Wie is God dan eigenlijk wel voor Spinoza?

God is voor Spinoza niet de sprekende “Tegenover” de mens, maar de onpersoonlijke substantie, de grond van alle dingen. En die substantie openbaart zich in de rede.

Spinoza heeft de liefdevolle dialogische relatie met de levende, persoonlijke God vervangen door de monoloog van de “liefde voor de intellectuele god”  Dat is in het Latijn de “amor dei intellectualis”

Verlichting

We zien dus dat Spinoza gezwicht is voor de Verlichting waarin het rationalisme centraal stond. God openbaart zich wel volgens hem, maar door het “ natuurlijk licht der rede”.

Het eerste woord dat in het  ”Schema” ( de belijdenis van Israël) opklinkt is het woordje ‘Hoor’. Hóór Israël JHWH is onze God. God spreekt ons áán en wij worden opgeroepen te horen! Daarom was het zo verschrikkelijk dat Spinoza de aanspreekbaarheid Gods  ontkende!, dat je met God kon omgaan.

Naruurlijk licht der rede

Voor Spinoza heeft in Christus het natuurlijk licht der rede volkomen helder gestraald.

 Tegenover de imaginatio stelt Spinoza de ratio. Hij schrijft: ”Is het niet de menselijke verbeelding die het doelloze een doel en het zinloze een zin wil geven?”

Tenslotte liet Spinoza zich beïnvloeden door de stroming van de Kabbala. Maar dat is een ander hoofdstuk, waar ik hier niet op inga.