Godverlatenheid

G. Bloch is  de schilder

Getsemane

Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?( Mat 27:46)

Jezus haalt  psalm 22 van David aan. David voelde zich door God verlaten. Voelde Jezus zich ook van God verlaten? Een bekende  theoloog schreef eens: hoe kan God van God verlaten zijn? Laten we de tekst eens nauwkeurig bekijken.

Waarom of waartoe

Moeten we het woordje ‘lama’ vertalen door ‘waarom’? Dan klinkt er in de kreet van Jezus een grote vertwijfeling. In het Aramees staat letterlijk:’tot wat’? Dan wordt de vertaling dus: Mijn God, mijn God waartoe hebt Gij mij verlaten? Dan klinkt  er hoop in door. Daarbij zijn de gedachten van Jezus dus op de toekomst gericht. Dat is ook in overeenstemming  met dat andere woord uit de Bijbel: “Jezus heeft – vanwege de vreugde die voor Hem lag, zich v vernederd en het kruis op zich genomen.”

Het werkwoord  dat Matteüs (en ook  Marcus) gebruiken,komt ook voor in Hand.,2:27 en Hand:31 en Rom.9:29. Maar daar betekent het ‘overleveren, overlaten, prijsgeven’.Zou het niet beter geweest zijn te vertalen;”Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij overgeleverd?”

Aan wie?

God heeft Hem overgeleverd aan Gods vijanden. Dat is totaal onbegrijpelijk. En nog onbegrijpelijker als we lezen dat Hij dat hij dit heeft gedaan heeft uit liefde voor ons.Bij deze vertaling zou er dus niet in de eerste plaats sprake zijn van Godverlatenheid, maar een totale prijsgave van   Jezus aan de nachten der duisternis. Dat is niet minder verschrikkelijk, maar er klinkt m.i. een ander accent in door. Ik denk ook aan Joh. 3:16”Zo lief heeft God deze wereld gehad dat Hij zijn eniggeboren zoon   heeft prijs gegeven, opdat ieder die in Hem gelooft, eeuwig leven heeft”.

In die tekst is ook geen sprake dat Jezus van God verlaten is geweest.

Vadernaam niet meer gehoord

Inderdaad,  in het vierde kruiswoord  wijkt de Vadernaam van zijn lippen, maar een kreet van ontzetting scheurt zich los omhoog tot Hem, die Hij toch nog noemt met het bezittelijke  voornaamwoord ‘Mijn’. “Mijn God mijn God, waartoe hebt u mij prijsgegeven” (aan de machten der duisternis). Wat is de zin van dit alles?

Machten der duisternis

Ik vind ht ook opmerkelijk dat er juist op dat tijdstip een diepe duisternis kwam. Het is  een illustratie van de diepste duisternis. Ook hier zou je kunnen spreken van die vrolijke  ruil waarvan Maartgen Luther heeft gesproken. Maar dan met een  ander beeld Wij zijn kinderen van het Licht,  omdat Hij een kind der duisternis is geworden op Golgota.

Beker der bevrijding

Weet u wat ik zo ontroerend vind?

 Dat de eeuwige  Christus reeds vóór zijn menswording door zijn Geest David in Psalm 116 geïnspireerd heeft door hem te laten dichten en zingen:

:”Ik lag gekneld in banden van de dood, daar d’angst der hel mij alle troost deed missen,ik was benauwd omringd door droefenissen, maar riep de HEER dus aan in al mijn nood.”  (Ps 116:2 berijmd).

Wonderlijk, dat de  mens geworden Christus dit zelfde lied weer op zijn lippen neemt als Hij op weg is naar Getsemané.In Psalm 116 is ook sprake van een andere beker. De beker der bevrijding. Uitgerekend  tijdens de paasmaaltijd wordt die beker der bevrijding geheven. Zo heeft Jezus ook gedaan vlak voor zijn arrestatie in dat zaaltje te Jeruzalem.

Bij de viering van het Avondmaal denken we aan deze paasmaaltijd terug. Wie het feest van de exodus, de uittocht viert is een blijmoedig mens. Jezus zingt hier dus als een blijmoedig mens.

Als de Messias weet Hij dat Hij de uittocht van al de zijnen zal voltrekken uit het land van angst en verdrukking.

 Daar moet op geklonken worden! Dat doet de gemeente ook bij de viering van het Heilig Avondmaal dat door de apostel ‘ eucharistie’ dankzegging genoemd wordt. Naast  de beker van het gericht, de beker van Gods toorn, is er ook de beker der dankzegging. Dat weet Jezus ook. Na het dieptepunt van Getsemané en Golgota is er het hoogtepunt van zijn opstanding. Met dat perspectief voor ogen gaat de Heiland zingend door het Kedrondal naar de tuin der olijven, Getsemané.

Midden in de nacht

Het is al nacht als Jezus met zijn leerlingen naar Getsemané vertrekt. De leerlingen zullen wel gedacht hebben dat Jezus met hen daar nog wat zal willen slapen. Onder de olijfbomen heeft men geen last van het rumoer van de stad.

 ‘Even pauze, even de ogen dicht doen’, denken de leerlingen. Jezus zegt echter niet: Ga maar even slapen, maar :blijven jullie hier wachten, terwijl ik ga bidden. Vervolgens neemt Hij drie leerlingen  nog een eindje verder mee. Het zijn Jezus’ drie intiemste vrienden:Petrus, Johannes en Jacobus. Zij moeten getuigen zijn van zijn gebed. Zij moeten hóren wat Hij bidt tot zijn hemelse Vader. Dat gebed zullen ze moeten opschrijven zodat iedereen het zal weten. “Vadertje, Abba, als het mogelijk is laat deze beker aan mij voorbijgaan, maar niet mijn wil, maar uw wil geschiede.  

De gerichtsbeker  

Wat houdt die beker in?

In het Oude Testament wordt het beeld van de beker vaak gebruikt voor de beker van het gericht die God aan mensen en volken te drinken geeft. Jezus is al bezig met het aannemen van die beker en het drinken daaruit. Wij mensen kunnen die beker niet drinken. Het is ook belachelijk te zeggen dat ieder mens zijn eigen Getsemané  heeft. Ja zeker elk mens kan dodelijk beangst worden. Maar het lijden van Jezus in Getsemané is uniek. We kunnen denken aan de twee zonen van Zebedeüs. Ze vroegen aan Jezus twee voorrangsplaatsen in het Godsrijk te mogen innemen (Marc.10:37). Jezus antwoordt hen: “Kunnen jullie dan ook de beker drinken die Ik drink? Jullie weten niet wat jullie vragen.” Johannes en Jacobus ( zonen van Zebedeüs) hebben er geen flauw besef van wat het inhoudt als men deze plaatsen wil bereiken. Daarvoor moet eerst de beker van Gods toorn, de gerichtsbeker tot de bodem worden leeggedronken. En dat kan geen mens. Dat kan alleen Hij die het persoonsgeheimenis is van God en mens beide; de Godmens Jezus Christus.

Totale ontreddering 

Getsemané is daarom uniek.

Onherhaalbaar.

Getsemané is de plek waar Jezus totaal ontredderd  en terneergeslagen is. De gebruikte werkwoorden zijn zeer sterk bij Marcus 14:38. De  leerlingen zien met verbijstering  hoe hun Meester ontsteld raakt en totaal ontredderd is. Het ene Griekse werkwoord  gebruikt Marcus ook nog een andere keer om de ontsteltenis te beschrijven toen de vrouwen bij het graf kwamen en zagen dat het graf leeg was. Nergens in het evangelie wordt van Jezus gezegd dat Hij schrok of zijn zelfbeheersing verliest. Maar hier gebeurt het.Zo zullen de drie leerlingen Hem nog nooit gezien hebben. (Marc.33:34).Ze zien hoe hun Meester totaal ontredderd is. Ze zijn verbijsterd nu ze zien hoe hun Meester er nu aan toe is. Tijdens zijn openbare optreden heeft Jezus vaak gehuild bij zieken en graven,  was hij vaak erg moe en verdrietig. Maar doodsbang was Jezus in Getsemané. Hij zweette bloeddruppels. Op andere dagen was Hij over zichzelf even onbezorgd als de vogels in de lucht  en de lelies  op het land waarover Hij in de Bergrede spreekt. Maar door te denken aan genoemde gerichtsbeker, die De Vader Hem aanreikte en die Hij bereid was leeg te drinken, vliegt  de angst Hem naar de keel. Als  het geschreeuw van het arrestatieteam steeds dichterbij komt, lijkt het alsof Hij alleen maar slachtoffer is. 

Een ander mens

 Wat mij opvalt is dat Jezus na zijn gebed een ander mens  schijnt geworden te zijn. Zijn doodsangst is voorbij. Hij gaat tot actie over. Zijn psychische ontreddering en desintegratie is verdwenen. Hij neemt na zijn gebed de leiding in handen. Alles verandert na zijn gebed. Hij staat op en zegt tot zijn leerlingen : Sta op, laten we gaan; kijk hij die mij uitlevert is nu vlakbij”. Judas treedt op Jezus toe en zegt: Chaire Rabbi,.Wees gegroet, rabbi. Alle leerlingen noemen Jezus “Heer” (kurie), maar Judas noemt Jezus ‘rabbi’. Vanaf dat moment is er bij Jezus geen spoor van angst of zwakte meer te bekennen. Rustig en beheerst spreekt hij Judas aan: Vriend, daarvoor ben je dus hier gekomen! Jezus ziet Judas aankomen omringd door de tempelpolitie  en inderdaad met de hele clan van het Sanhedrin. Jezus  moet nu wel vreselijk geschrokken zijn en laaiend van woede. Maar wat zegt Jezus tegen Judas? Hij zegt ‘vriend’.(Matt. 26:50).  

Vriend 

Op dat ogenblik is Judas wel de smerigste en gemeenste vijand van Jezus. Hij verraadt Jezus niet in een plotseling opkomende driftbui maar weloverwogen. Judas heeft zeker nog enige tijd gezocht om een goede plek te vinden Jezus uit te leveren aan het arrestatieteam (Mat.26:16), maar Jezus noemt zijn vijand een vriend;  Dat kun je je toch niet voorstellen: “Vriend, daarvoor ben  je dus gekomen!”. In het Grieks staat geen vraagteken. We moeten dus vertalen :”Vriend, daartoe ben je dus gekomen!” “Hij is het die ons zijn vriendschap biedt” lezen we in de psalmen. De amicitia Deï is de bron van het Godsvertrouwen.Tot Petrus zegt Jezus:”Steek je zwaard weg voor je erin valt”. En hij geneest Malchus oor dat Petrus heeft afgeslagen en zegt dan tot Petrus: Weet je niet dat achter de eerste beste olijfboom een legioen engelen klaar staat?  

De Lijder is de Leider 

Het is een andere Jezus die na zijn gebed opstaat. Wat een zelfbeheersing en wat een rust straalt er nu van Hem uit! Met stokken en zwaarden is het arrestatieteam onder leiding van Judas in de hof verschenen.

Natuurlijk weet Jezus dat ze Hem zoeken, maar in een majesteitelijke rust zegt Hij :Wie zoeken jullie? “Jezus uit Nazaret”  roepen ze. maar Jezus antwoordt in alle rust “Dan moet je Mij hebben”. Het hele team deinst achteruit. Struikelt en valt. Hij stelt ze op hun gemak en vraagt opnieuw:”Wie zoeken jullie?

Zoeken jullie Mij ? Dat is prima, maar laat deze mannen dan gaan. In heel de lijdensgeschiedenis blijkt Jezus de regie in handen te houden. Even later verschijnt Hij voor Kajafas. Ook dan neemt Hij geen blad voor de mond:”Van nu aan zult u de Zoon des mensen zien gezeten aan de rechterhand der Macht en komende op de wolken des hemels (Matt.26:64).

Geen Socrates

Tegenover Pilatus is Jezus zo vrijmoedig op geen enkele vraag te antwoorden. De zingende Jezus wordt de zwijgende Jezus. Jezus laat Pilatus  ook zijn machteloosheid zien: Pilatus zegt:Spreekt u niet tot mij? Weet u niet dat ik macht heb om u los te laten en ook macht om u te kruisigen? 

Elke andere arrestant zou zich nu terugtrekken, maar met messiaans gezag en onvoorstelbaar vrijmoedig zegt Jezus:”De enige macht die u over Mij hebt, is u van boven gegeven”.(Joh. 19:11) Nee, dit is niet iemand die machteloos onder de kruisbalk in elkaar zakt en totaal  verslagen en ontredderd is. Nee, dit is ook niet iemand als Socrates die bijna vier eeuwen geleden onverstoorbaar en zonder een spoor van angst de gifbeker leegdronk, waartoe hij was veroordeeld. Dit is de Godmens  die in Getsemané de rust in zijn hemelse Vader gevonden heeft en nu bereid is zijn wil te volbrengen.

Goddelijk bewustzijn en messiaans gezag

Bewust van zijn hoge Messiaanse roeping als de Lijdende Knecht des HEREN neemt Hij zijn kruislijden op zich. Hij is geen Socrates. Hij laat aan het kruis zelfs zijn macht zien tot aan de overzijde van het graf.”Vandaag nog zul je met mij in het paradijs zijn”  zegt Hij tot zijn medegekruisigde. Zelfs zijn sterven is een gevolg van een persoonlijk initiatief: Vader in uw handen beveel ik mijn geest.”