Kameleonsyndroom in therapie en management

De kameleon past zich aan en wordt één met de wereld om hem heen. Op die manier verkleint hij het risico van gevaar. Bij het kameleonsyndroom wordt dit een vast patroon waarbij het eigene bijna niet meer zichtbaar wordt. We zien hiervan in de bijbel een duidelijk voorbeeld in het volk Israël. Als de Israëlieten onder Jozua het land Kanaän veroverd hebben, passen zij zich al spoedig aan aan de levensstijl van de Kanaänieten (Zie Kanaän.). Ze nemen de godsdienstige gebruiken van hen over. Ze brengen offers aan de Baäls. Dat had ogenschijnlijk ook grote voordelen. Er kwamen niet zo gauw conflicten en het samenleven met de Kanaänieten werd veel gemakkelijker. Het was veiliger. Men vond de Israëlieten toch wel aardige mensen.

Het kameleonsyndroom was  ook een gevaar voor de christenheid van de gemeenten in Asia. Door te leven als een kameleon en zich aan te passen aan de heidense levensstijl werden veel moeilijkheden voorkomen. De christenen van Klein-Azië die geen lid wilden worden van de gilden omdat de gildefeesten altijd gepaard gingen met het offeren aan vreemde goden en wilde uitspattingen werden niet geaccepteerd. Ze hielden er andere gebruiken op na net als de Joden. Ze deden niet mee. En  daarom waren ze niet populair en werden ze zelfs gemeden bij de handel. Christenen die zich wel aan die  heidense levensstijl aanpasten, werden geaccepteerd en zelfs geprezen. Jezus heeft echter gezegd:Wee jullie wanneer alle mensen lovend over jullie spreken, want hun voorouders hebben de valse profeten op dezelfde wijze behandeld (Luc.6:26)

Bij het kameleonsyndroom gaat de wind van het relativisme waaien en verliezen we onze identiteit. We worden niet herkenbaar. We verliezen het eigene. We nemen kerngedachten van heersende filosofieën over. Bijvoorbeeld die van het Griekse denken of van de wijsgeren van de Verlichting en gaan alles rationeel verklaren.   

De wereld van de therapeut en die van de manager.als oplossingen voor een geestelijke crisis  

We zien vandaag twee moderne denkwijzen die in de mode zijn. Beide zijn ze een vorm van het kameleonsyndroom. Beide zijn ze erg eenzijdig. Allereerst denk ik aan de denkwijze van de therapeut en vervolgens aan die van de manager. De therapeut neemt het gemoedsleven voor zijn rekening en de manager de maatschappij. De mensen hebben zo hun problemen en ook in de maatschappij gaat er veel verkeerd. Hoe kunnen de mensen geholpen worden bij hun problemen en hoe kan de samenleving in goede banen geleid worden? Therapie en management zijn uitstekende middelen. Maar ze kunnen de religie niet vervangen. In de denkwijze van de therapeut en de manager kan de gedachte van schuld en leven uit de genade zo gemakkelijk verdwijnen. Als de therapeut de genezer van de ziel wordt en de manager de organisatiedeskundige die denkt dat hij alle problemen in de samenleving kan oplossen gaat het mis. De therapeut heeft wel enig idee van wat het betekent slachtoffer te zijn, maar hij heeft geen notie van schuld.  Het eigene van het christelijk geloof gaat verloren  als de boodschap van de bijbel gepsychologiseerd wordt en als het krijgen van zelfrespect het allerbelangrijkste en het enige wordt! 

Moderne therapie  

Je krijgt wel eens de indruk dat het belangrijkste voor de mens vandaag is "ergens een goed gevoel van over te houden".Het verkrijgen van zelfrespect is dan het primaire doel in het jargon van de therapeut. De uiteindelijke werkelijkheid is hij dan zich zelf. Het gevoel van eigenwaarde voert de boventoon. In de populairwetenschappelijke psychologie wordt een heel andere diagnose gesteld en een heel andere therapie aangereikt dan in het traditioneel-christelijke geloof. Men kent wel slachtoffers, maar het zijn slachtoffers zonder  schuldgevoel. Moderne psychologie wil niet meer spreken van schuld, maar van schaamte. Men schaamt zich als de buren meer bezitten en kunnen uitgeven dan zij. Het vocabulaire van het genezingsproces van de moderne psycholoog bevat woorden als zelfverwerkelijking en zelfontplooiing en de diagnose is gebrek aan zelfvertrouwen. Woorden als zondebesef en genade passen niet in dit patroon. En als wij ons blindelings aanpassen aan  dit taalgebruik, dreigt het gevaar van het kameleonsyndroom. Maar zo wordt het zout smakeloos en het licht verborgen. Jezus roept in de bergrede ons op om een zoutend zout en een lichtend licht te zijn en daarvan kan geen sprake meer zijn als we het evangelie gaan psychologiseren en aanpassen aan de kleur van het moderne psychologische denken. Jezus heeft immers niet gezegd:Zalig zijn de mensen met een groot gevoel van  eigen waarde, want zij zullen de schoonheid van eigen ziel zien. Jezus heeft gezegd "Zalig zijn de armen van geest".

Managementdenken 

Er is nog een andere vorm van het kameleonsyndroom. Namelijk als wij gaan denken dat de oplossing van elke geestelijke crisis ligt in het management, in een  goede vorm van analyseren en organiseren. Als de kerk gaat denken dat  zij de ambtsdragers beter kan vervangen door organisatiedeskundigen bij het leiding geven, gedraagt de kerk zich als een kameleon die zijn kleur aanpast aan de omgeving. Het onmeetbare kan immers niet gemeten worden. Doelmatigheid en efficiëncy mogen niet de sleutelwoorden worden van de kerk. Ze zijn wel uiterst belangrijk, maar mogen niet domineren. In het bedrijfsleven kunnen we de winst uitdrukken in cijfers. Maar in de kerk als geloofsgemeenschap niet. Een bedrijf  moet groeien om te kunnen bestaan. Maar als doelmatigheid en groei de voornaamste doelen worden in de kerk is de kans aanwezig dat we de inhoud van het evangelie gaan aanpassen en sommige aspecten van dit evangelie - die niet zo goed in de reli-markt liggen -  niet meer vermelden.  

Niet conformeren maar transformeren   

Bij het kameleonsyndroom wordt voordurend gekozen voor het compromis. Als een ''goed gevoel'' en een gestroomlijnde organisatie centraal staan, als we ons voortdurend conformeren aan wat de mensen zo graag willen voelen en wat economisch voordelig is, zijn we het slachtoffer geworden van het kameleonsyndroom. Wat zegt  de groep en wat zegt onze club? 

Tenslotte
Er is nog een andere gestalte van het kameleonsyndroom. Dat syndroom  verschijnt als we ons eindeloos gaan conformeren aan wat onze groep, onze kerk en de overheid van ons vraagt. Een duidelijk voorbeeld zien we in het Nazi-Duitsland. Van de burgers werd niet alleen verwacht dat zij een uniform droegen,maar ook dat zij zich uniform gedroegen. Op Hitler was alle hoop van het Duitse volk gevestigd. Het was zeer  gevaarlijk anders te hopen en anders te denken dan de Nazi's. Daarom pasten veel Duitsers zich aan om geen risico te lopen. Miljoenen werden slachtoffer van het kameleonsyndroom.

Laten we dichter bij huis blijven. Ook in de kerk is het mogelijk dat men zich eindeloos gaat  aanpassen aan een traditioneel  cultuurpatroon, Bijvoorbeeld: geen TV in huis,geen vrouw in het ambt, geen gezangen in de kerk enz..omdat men weet dat je problemen krijgt als je daartegen protesteert. Het is veiliger je aan te passen, te conformeren en je hoofd niet boven het maaiveld uit te steken. Conformeren sluit het transformeren uit. Kerkhervorming is altijd ontstaan doordat sommige gelovigen zich niet wilden conformeren aan de bestaande praktijk. Denk maar aan Luther.

Als we ons eindeloos conformeren aan wat de groep, de club, het volk , de stam van ons verlangt, ontstaat het tribalisme. Bij het tribalisme is geen sprake meer van persoonlijke verantwoordelijkheid, maar sluiten we naadloos aan aan wat de tribe, de stam, de kerk en de groep van ons vraagt. Tribalisering is funest voor echte gemeenschap. Zie verder bij tribalisme.

Literatuur 'Christen boven het maaiveld' van Dik Keyes.