Bijbelse goden

De bewoners van het Midden-Oosten vereerden in de nieuwtestamentische tijd ongelooflijk veel goden en godinnen.Dat kon je heel goed zien aan het grote aantal godenbeelden. Elk volk en elke stad had zijn eigen godenbeelden.

Verrasende ontdekking

De offerplaatsen buiten de stad, die koning Salomo had laten oprichten voor Astarte, de gruwelijke godin van de Sidoniers, voor Kemos, de gruwelijke god van Moab en Milkom de weerzinwekkende god van Ammon werden door koning Josia ontwijd.(2 Kon.23: 13).

Het puin liet hij zo snel mogelijk afvoeren en in de bedding van de Kidron storten (vs12) Hier ziet u bovengenoemde plaats die tegen de Olijfberg aanligt. Archeologen hebben in oktober 2009 verrassende ontdekkingen gedaan.

Sommigen hadden eeuwen later boven alles wat Josia had gedumpt aan afgodsbeelden ook hun eigen puin gestort zonder enige historische belangstelling voor wat er al lag. Vijf jaar lang hebben archeologen mogen graven in deze enorme vuilnisbelt.

Eindelijk kwamen ze uit bij zeer diepe lagen die uit de tijd van Salomo en Josia stamden.

Tot hun verrassing vonden ze niet alleen grote hoeveelheden botten van offerplaatsen, maar ook cultische beeldjes uit de tijd van Josia. De bewoners van Juda brachten nota bene in de tempel offers aan de goden van zon, maan en sterren.

Bacchustempel van Baalbek Zeer indrukwekkend interieur

De een was nog mooier dan de ander.

Alle goden worden in de Bijbel als afgoden bestempeld.(Rom. 1:23).Ze zijn nietigheden, nietsnutten, goden van niets (Ps 97:7).

Baal Zebub, de vliegengod!!!Spreek uit Baal Zeboeb met klemtoon op de laatste lettergreep.

Bekende afgoden zijn ook Dagon van de Filistijnen en Moloch van de Molochdienst.

De aanbidding van Moloch was de ergste afgoderij, waarbij ouders hun eigen kinderen als offer verbrandden. Dat was een gruwel in de ogen van de HEER (Deut.12:31).Afgoderij bedrijven is volgens de Bijbel overspel. Overspel bedrijven. Daar zit de gedachte achter dat de HERE God met zijn volk getrouwd is.

Hij is de Bruidegom en zijn volk is de bruid. De bruid mag niet vreemd gaan en bijvoorbeeld wierookkorrels branden voor Baäl.

Heel plastisch wordt de afgoderij beschreven door Jeremia (Jer. 7:18): “De kinderen sprokkelen hout,de vaders stoken vuur en de vrouwen kneden het deeg om koeken te bakken voor de”koningin des hemels “.

Daarmee wordt de Venusster bedoeld. Venus was de liefdesgodin.

De vrouwen bakten stervormige koeken die als offers voor Venus bestemd waren. Geen wonder dat tempelprostitutie vaak voorkwam, ja zelfs gewoonte werd bij de Astarteverering en de Artemisdienst in Efeze. De geslachtsgelijkheid speelde ook een grote rol in de heidenwereld. Naast een mannelijke godheid had je een vrouwelijke.

Oude Testament

In het Oude Testament komen we vaak de heidense god Ba’al tegen. Izebel de vrouw van Achab was een hartstochtelijke aanhanger van Ba’al. Bel of Ba’al komen we al tegen in de naam Ize-bel.(Zie Izebel) Het woord betekent ‘heer’, ‘bezitter’. Zie Izebel

Baal werd vereerd door vele volken onder andere door de Kanaanieten en de Feniciers Baal betekent 'heer'. Zo had je een Baal van de huizen, van paarden en zelfs een Baal van de vliegen

Je had Ba’als van een huis, een stuk grond, ja zelfs van de vliegen: Ba’al Zebub was een vliegen god. Zijn gemalin heette Astarte. Salomo is op hoge leeftij nog de godin Astarte gaan dienen.(zie Astarte).

Astarte werd door de Assyriërs en de Babyloniërs vereenzelvigd met Isjtar.

Heel beroemd is de Isjtarpoort in Babylon die nu in het museum te zien is. (zie Babylon) Ik beperk me nu tot het Nieuwe Testament.

In de evangeliën wordt er over de afgodendienst niet meer gesproken, omdat na de ballingschap afgoderij met heidense goden niet meer voorkomt. Zodra echter de kerk de heidenwereld intrekt, wordt zij weer geconfronteerd met vragen rond de afgodendienst. Dat lezen we in het boek Handelingen der apostelen.

Nieuwe Testament

Als Paulus in Athene rondloopt, is hij verbijsterd over het aantal godenbeelden (Hand.17:22).

Het was Israël echter verboden een beeld van de God van Israël te maken en om vervolgens dat beeld te aanbidden zoals alle volken deden. Israël moest een volk apart blijven.

Artemis

Artemistempel was het grootste gebouw van Asia en behoorde tot de zeven wereldwonderen, naast bv de piramide van Cheops en de vuurtoren van Alexandrie

De Artemis-cultus

In de Artemis-cultus gaat het om de dienst van natuurkrachten en levensdriften.

Tweehonderd jaar heeft men over de bouw gedaan. Hoe verloopt de eredienst nu eigenlijk?

Het middelpunt van de dienst is de ontsluiering van het beeld voor de ogen van koningen, edelen en priesters uit heel Asia en Macedonië.

Het gewone volk mag er niet bij aanwezig zijn als de zijden sluier van het beeld wordt weggehaald en Artemis zich laat zien in al haar pracht en heerlijkheid.

Knielend in het stof wachten buiten de grote poorten van cipressenhout de Artemis aanbidders totdat zij ook het beeld mogen zien. De Grieken worden het volk van het oog genoemd.

Ze willen het beeld zelf zien, zoals ook enige Grieken aan Filippus vroegen : We willen Jezus wel eens zien.Hoor!! Daar is het geluid van de trompetten.

Nu stromen en strompelen de duizenden, lammen, blinden en zieken de tempel binnen om door het opzien naar Artemis, de vervulling van hun wensen te verkrijgen. Oorverdovende klinkt in een eindeloze herhaling van de duizenden tempelbezoekers “Groot is de Artemis der Efeziërs. Steeds luider en heftiger klinken de woorden totdat de eerste bezoekers uitgeput ter aarde vallen.

Van die schitterende tempel is niets meer overgebleven. Een zuil is opgericht op de plek waar zes meter onder het moeras de tempel nog steeds verborgen is.

De Griekse veelborstige Artemis

Artemis de vruchtbaarheidsgodin werd in heel de toenmalige wereld aanbeden

Aan Artemis werden naast wierookoffers ook veel stieren geofferd. De stieren werden dan met bloemen omkranst.Zo wilden de bewoners van Lystra ook Paulus en Barnabas stierenoffers brengen omdat ze meendendat de goden in mensengedaante waren neergedaald.

Op enkele honderden meters verwijderd van de plek waar eens d tempel van Artemis stond, verrees de Johannesbasilike, waarvan je hier nog de poort ziet.

De bekendste godin in het Nieuwe Testament is Artemis der Efeziërs.(Hand. 19:24).”Is er dan nog een andere Artemis?” zult u vragen. Ja die was er zeer zeker.

Het was de Griekse Artemis. De Artemis van Efeze was eigenlijk een combinatie van twee godinnen.

De Griekse slanke godin Artemis van de jacht

De Grieken vereerden een natuurgodin die ze Artemis noemden. Zij zegende de hele natuur. In vlakten en op bergen werd zij vereerd. Bronnen, beken en rivieren waren aan haar gewijd. Haar macht strekte zich ook uit over de dieren. Daarom werd ze ook de ‘godin van de jacht’ genoemd. agers hadden haar hulp nodig om niet met lege handen thuis te komen.

Zij snelt met opgetrokken kleren in de bossen het vlugge wild achterna. Ze was een charmante jonge vrouw. Maar in Klein-Azië, het Aziatische Turkije werd een andere natuurgodin vereerd.

De Klein-Aziatische moedergodin is een heel ander type. Zij was de voedende moeder van al wat leeft, dik, vadsg en niet zo elegant als de Griekse Artemis. Zij heeft wel de borsten vande Aziatische moedergodin overgenomen. Dit beeldje is 6000 jaar oud.

Artemis is een mix

Op de plek waar de Artemistempel stond werd vanaf de oudst denkbare tijden de Anatolische moedergodin vereerd.

Dus nog voordat de Grieks-Ionische kolonisten zich vestigden in Anatolië in de 10e eeuw, bevond zich hier al een tempel van de godin der vruchtbaarheid.

Toen de Ionische Grieken zich gingen vestigen in het moerassige gebied van de rivier Kaystros zijn beide godinnen samengesmolten tot één godin:ze heette

“De Efezische Artemis”. Ze was niet meer het slanke, mooie Griekse meisje, maar ze werd de zwaarlijvige, veelborstige en voedende moedergodin.

Niet alleen het beeld kreeg een oosters aanzien, ook de hele religieuze beleving kreeg een oosters karakter. Aan de tempel werd een grote schare priesters en priesteressen verbonden.

Je kon voor een kort poosje hun gezelschap huren. En ook de ceremonieën werden oosters.

De Artemis van de jacht was een beschaafd en gracieus meisje en de eredienst van deze Artemis had in Griekenland toch altijd nog een ingetogen karakter. Maar de verering van Efezische Artemis, had een heel ander karakter al droeg ze een Griekse naam, haar eredienst werd gekenmerkt door wilde razernij, hysterisch enthousiasme en orgiastische feesten:veel drugs en seksuele uitspattingen.

Vandaar dat de roep van de opgewonden Efeziërs twee uur lang aanhield: “Groot is de Artemis der Efeziërs” (Hand.19:34).

Waarschijnlijk heeft Paulus gedacht aan die bandeloze Artemisverering toen hij schreef:Zo heeft hebt u Christus niet leren kennen (Ef. 4:20).

Tempelbewaarster

De Artemisverering stond onder bescherming van de plaatselijke overheid.

De stad Efeze droeg de trotse titel van nokoros “tempelbewaarster” (Hand.19:35).

In de keizertijd werd zij zelfs de nokoros van de keizercultus. Ook de verering van keizer Domitianus werd dus van staatswege beschermd.

Je kunt in Efeze nu nog steeds de trappenbeklimmen die leidden naar de tempel van Domitianus . Hij was de keizer die Johannes naar Patmos verbande.

Het waren hoge ambtenaren van de Romeinse provincie Asia die toezicht hielden op de gang van zaken in de tempel van Artemis.

Ze heetten daarom ook de Asiarchai (bestuurders van Asia). Nu vind ik het bijzonder verrassend dat Paulus vrienden had onder de Asiarchen (Hand,. 19:31)

.Vandaag zou men dat een interreligieuze samenwerking noemen.Wat is toch de oorsprong van deze Artemisverering geweest, die volgens verschillende huidige archeologen ook de oorsprong is geweest van de Mariaverering die net als die van Artemis in Efeze is begonnen? We moeten niet vergeten dat het aller-oudste idool geen beeld van een mens is geweest, maar een fetisj!

Wat is een fetisj?

Een fetisj is een voorwerp dat gezien wordt als een drager van een bijzondere magische uitstraling. Zo'n voorwerp werd vereerd en omringd met grote zorg. Er konden goede en kwade krachten van uitgaan. De legende van het 'uit de hemel gevallen zijn' (Hand 19:23) zal oorspronkelijk betrekking gehad hebben op die fetisj en later op het beeld zijn overgedragen. Ik sluit niet uit dat het een meteoriet is geweest.

In ieder geval werd het beeld van Artemis over heel de wereld vereerd.

Zilveren munten uit vele andere steden staven de Bijbelse bewering dat Artemis in heel de wereld werd aanbeden (Hand. 19:27) We kunnen ons dit ook wel voorstellen. Efeze was een metropool.

De haven van Efeze was het exportcentrum aan het eindpunt van de grote Aziatische karavaanroute en verder ook de natuurlijke landingsplaats vanuit Rome. Rond de haven van Efeze zag het altijd zwart van mensen uit Egypte, Griekenland en Mesopotamië en andere landen. Op de plek waar vroeger de haven lag, is het nu angstwekkend stil.

Hier zie ik in gedachten nog Tychicus (Ef. 6:13) lopen. Hij heeft zojuist voet aan land gezet in Anatolie en is nu met de perkamenten brief van Paulus uit Rome op weg naar de gemeenten in Asia. We kunnen de brief aan de Efeziers nog steeds lezen. Deze pronkstraat van11 meter liep van de haven naar het theater

Hoe anders moet het vroeger geweest zijn, toen Tychicus met de perkamenten brief van Paulus aan de gemeenten in Asia ( en die bewaard is gebleven als de brief aan de gemeente Efeze) onder zijn arm voet aan land zette in Anatolië en vanaf de haven de 11 meter brede pronkstraat opliep die de haven met het theater verbond (Ef 6:21)! Onder de medepassagiers van het schip uit Rome zullen ook vele Artemisaanbidders geweest zijn.

Ze kwamen altijd langs deze tegel die je nog steeds kunt zien. Die wees de toeristen de weg naar het huis der vreugde, dat de naam droeg De vier jaargetijden. Het was het hele jaar open.De bordelen waren cverbonden met de eredienst van Artemis

De toeristen kwamen voor Artemis en als zij weer terug gingen naar Egypte of Mesopotamie, kochten zij hier op deze handelsagora (je hebt ook een staatsagora) bij Demetrius als souvenier een zilveren Artemistempeltje.

Dagelijks kwamen duizenden toeristen en scheepslui in Efeze aan. Vandaar dat hysterische geschreeuw waarover we lezen in Hand.19. Ook de toeristen schreeuwden mee. De amazones waren al lang verdwenen.

De oudste bewoners van Efeze waren immers de Amazones. Zij werden ook beschouwd als de bewaaksters van de fetisj in het heilige bos.

De vorm van het benedenlichaam van Artemis lijkt op een boomstam. Daarop zal de oorspronkelijke fetisj wel geleken hebben.

Uit heel de provincie Asia kwamen zieken en gehandicapten om hier genezing te vinden. Ze kochten van de zilversmeden miniatuurbeeldjes van de godin en miniatuur-Artemistempeltjes en gaven die als geschenk aan de godin.(Hand. 19:24)

Dan mochten ze een wens doen. In de tempel bevond zich ook een geldbank die door de stadssecretaris werd beheerd. (Hand. 19:35) In en bij de stadstempel floreerde ook een bloeiende handel in onheilwerende middelen, amuletten en toverpapyri.

De Efezische toverformule was over de hele wereld beroemd. Het wemelde in Efeze bovendien van geestenbe

zweerders, zoals de zonen van Sceva met wie de apostel heel wat te stellen heeft gehad (Hand. 19:13).Maar de belangrijkste bron van inkomsten bleef altijd de tempel van Efeze. Die tempel lag zoals veel tempels in die tijd buiten de stad. Ze lag 2 km.noordoostelijk van het centrum van de Romeinse stad.

Archeologische opgravingen

U hebt gemerkt dat ik op deze site het Romeinse Efeze onderscheidt van het Byzantijnse. We zouden nog wel meer locaties kunnen noemen. Ik beperk me tot deze twee. De opgravingen van het Romeinse Efeze zijn het omvangrijkste. Ik heb er vaak rondgezworven en nooit raak je uitgekeken.

En de tempel van Artemis? De tempel van Artemis lag indertijd 2 km buiten dit Romeinse Efeze.

Het was koning Croesus van Lidië die de stad dieper het binnenland in verplaatste: van de regio rond het theater naar het gebied rondom de tempel van Artemis.

Byzantijnse Efeze

De laatste locatie werd het Byzantijnse Efeze genoemd omdat daar een Byzantijnse basiliek werd gebouwd.

De heuvel Ayasoluk.Op de voorgrond de ruines van de Johannesbasiliek. Op de achtergrond de kruisvaarders burcht.

Daar had vele eeuwen eerder ook een tempel gestaan: die van de Klein-Aziatische moedergodin. Het was keizer Justinianus die bij die plek een kerk heeft gebouwd..En weet u wat ik nu zo boeiend vind ?

Het meest indrukwekkend van de Johannesbasiliek vind ik het doopvont, dat nog zo gaaf is gebleven. Je ziet ook nog de staanplaatsen vande presbyter die de dopeling onderdompelde in levend, stromend water.Ik ben zo blij dat ik deze foto gemaakt hebt. Onderdompeling betekent: met Christus ondergegaan in het watergraf en met Hem weer opgestaan. De dopeling kwam er altijd aan de oostzijde weer uit. Met Hem opgestaan in een nieuw leven.Daar was immers Christus de zon deer gerechtigheid opgegaan.

In tegenstelling tot de tempel van Artemis, hadden alle gelovigen vrij toegang tot dit godshuis. Het had de vorm van een basiliek. De grote ruimten die in een Romeinse basiliek eerst bestemd waren voor toehoorders in een openbaar proces, werd nu de ruimte voor de kerkgangers en op de plaats waar eerst de rechters zaten kwam een preekstoel. Verschillende religies bouwden hun godshuizen op de plaatsen waar vroeger andere godsdiensten hun godshuizen bezaten Die hoge heuvel die verschillende religies heeft verbonden, noemt men nu

Ayasoluk,

dat is een verbastering van hagios theologos.

Zo werd de apostel Johannes genoemd. De Griekse woorden betekenen: de heilige theoloog. Nog veel later dan Justinianus bouwden de Seldzjoeken hun moskee. Daarom wordt de naburige nederzetting Celzuk genoemd. Als je de Johannesbasiliek met het graf van de apostel Johannes bezoekt, zie je deze moskee heel duidelijk boven op de heuvel liggen.Eindelijk gevonden

In mei 1863 begon de Engelse archeoloog Wood in de Turkse bodem in het antieke Efeze te graven op zoek naar de tempel van Artemis.

Nergens kon hij een spoor van de tempel vinden totdat…totdat hij een steen vond met een inscriptie waarop de processie naar de tempel beschreven werd.

Processie

Nu moet u weten dat elk jaar in de maand mei het beeld van Artemis door duizenden opgewonden Efeziërs onder groot gejuich van de tempel naar het theater werd gebracht. Z’n processie had wel iets weg van de processies die in sommige landen worden gehouden. Het beeld was daarin het middelpunt.

De route van de processie in het oude Efeze was twee kilometerlang. Ze begon namelijk in wat we nu noemen het Byzantijnse Efeze en eindigde in het Romeinse Efeze.

De locatie van Efeze is namelijk vaak veranderd in de klassieke tijd. In de tijd van Paulus stond het beeld dus even buiten de stad. Nu had Wood eindelijk in 1874 de grondslagen van de tempel blootgelegd. De dakbalken waren van cederhout en deuren van cipressenhout. In 1904 vond een andere Engelse archeoloog een klein langwerpig bouwsel in de tempel, dat zijn voorganger had aangezien voor het altaar.

Het bleek dat het blok niet uit massief marmer bestond, maar dat het slechts met marmeren platen bekleed was. Het bleek ook dat dit het voetstuk was waarop het beeld van de godin had gestaan. Kostbare schatten en sieraden werden daarin gevonden. Ze waren tijdens de bouw van de tempel erin verborgen om de godin gunstig te stemmen. Haar beeld dat “uit de hemel gevallen was (Hand. 19:35) moest erop komen staan.

Ik vind het typerend voor alle heidense goden die in de Bijbel genoemd worden dat ze gunstig moeten gestemd worden. In het getuigenis van alle profeten en apostelen wordt klip en klaar verkondigd dat de levende God niet door mensen gunstig gestemd kan worden en hoeft te worden, want Hij is bij voorbaat al gunstig gestemd jegens de mens. “Barmhartig en genadig is de HERE en groot van goedertierenheid”.

God zelf heeft het offer gebracht door mens te worden en aan het kruishout zijn leven op te offeren. Onze offers kunnen alleen offers van de dankbaarheid zijn voor zijn offer! Zeus en Hermes Twee andere Griekse goden die we in de bijbel tegenkomen zijn

Zeus en Hermes.

De Romeinen die de hele Griekse godenwereld overnamen noemden deze goden Juppiter en Mercurius.

In de Griekse godenwereld was Zeus de oppergod, de hoofdpersoon en Hermes was de bode der goden. Als Paulus en Barnabas in Lystra verschijnen, menen de bewoners van Lystra dat in deze twee vreemdelingen Zeus en Hermes vlees en bloed zijn geworden.

Lystra

Dit is de nog niet opgegraven heuvel van Lystra. Hier wilden de bewoners aan Paulus en Barnabas offeren

Zeus, de oppergod der Grieken

Altaar van Zeus

Altaar van de Kanaanieten

Ik vind dit de waarheid van al de Bijbelse goden; er moet geofferd worden. Zonder offer gaat het niet. Daarom bezaten al die tempels altaren om te offeren. Het unieke van het christelijk geloof is dat God zelf het offer geeft.

Wat was er gebeurd? Paulus had een man die vanaf zijn geboorte verlamd was genezen, zodat hij weer kon lopen. De mensen waren daarover razend enthousiast en riepen:”De goden zijn in mensengedaante naar ons afgedaald”!! (Hand.14:11).En natuurlijk moeten nu die goden offers gebracht worden. Inmiddels is de priester gewaarschuwd en die komt al heel gauw aanlopen met enige offerdieren.

Om de horens van deze dieren heeft deze Zeuspriester bloemenkransen gehangen zoals men gewoon was te doen met offerdieren.

Als Paulus en Barnabas deze dieren op zich af zien komen, schrikken zij zich wezenloos. Blijkbaar wil de priester hen goddelijke eer bewijzen. “Niet doen, niet doen”, roepen de apostelen. “Wij zijn ook maar mensen.

Onze boodschap is nu juist dat u geen afgoden moet vereren, maar de levende God die alles wat leeft, heeft geschapen (Hand.14:16).

Wat mij hier opvalt, is dat de tempel van Zeus even buiten de stad lag. Dat was ook het geval met de tempel van Artemis. De meeste heidense tempels lagen buiten de muren van de stad.

Veel christenen hebben deze gewoonte overgenomen. Op de weg naar Ostia, even buiten de stadspoort, treffen we een kerk aan die aan Paulus gewijd is en de naam draagt “St Paulus buiten de muren”. Ik weet niet wat daar achter zit.

Castor en Pollux

Castor en Pollux zijn ook twee goden die in de Bijbel voorkomen. Ze worden nog genoemd in de Statenvertaling, maar in de NBV en de NBG wordt gesproken van de Dioscuren. Zo staat het ook in de grondtekst. Wat betekent het woord ‘ Dioscuren’? Het woord betekent: zonen van Zeus. In Lystra kwamen we de oppergod van de Grieken al tegen en hier verschijnt hij weer in het beeld. Met de “zonen van Zeus” worden steeds Castor en Pollux bedoeld. De Dioscuren werden al heel vroeg in de Griekse wereld vereerd. Men zag hen als goden van het licht en stelde hen daarom voor als rijdend op witte paarden. Hun eretitel was het Griekse woord ‘soter’, dat redder, heiland betekent. Het zelfde woord lezen we in Luc 2 in de boodschap van de engelen: U is heden de soter geboren. Ze werden vereerd door de soldaten, de reizigers en vooral door de zeelui. Zodra het licht begon te worden, schoten de Dioscuren de schipbreukelingen in de nacht te hulp. Ze openbaarden zich ook in het Sint Elmusvuur. Veel schippers noemden hun schip naar Castor en Pollux of naar de Dioscuren.

De naam werd niet op de boeg van het schip geschilderd. Men was gewoon de naam door een of ander symbolisch teken op de voorplecht aan te duiden. Daarom lezen we in Hand 28 : 11 dat het schip als teken of als kenteken de Dioscuren had. Er zal aan beide zijden van het schip wel een beeld gestaan hebben van beide “zonen van Zeus”.In de sterrenkunde worden de Dioscuren de “Tweelingen’ genoemd.

Dike de wraakgodin

Deze man is zeker een moordenaar die Dike niet wil laten leven (Hand.28:4)Ook de naam van de Griekse wraakgodin Dike wordt in de Bijbel genoemd.

De wraak wordt in Hand. 28:4 als een soort levend wezen beschreven. Dike is in de Griekse mythologie de dochter van de oppergod Zeus en van Themis, de godin van het recht.

Zij is de godin die erop toeziet dat het recht gehandhaafd wordt. Wanneer een rechter het recht verdraait,klaagt zij hem aan bij Zeus.

Als Paulus op Malta schipbreuk geleden heeft en hij hout gaat sprokkelen om een groot vuur aan te steken, komt er plotseling een gifslang uit het hout te voorschijn die Paulus in de hand bijt.

De bijgelovige bewoners denken nu dat Paulus wel een of andere crimineel is en dat de Wraakgodin hem zal straffen.